آمبلیوپی (تنبلی چشم) وضعیتی است که در آن بینایی در یک یا هر دو چشم در دوران کودکی به درستی رشد نمی کند. آمبلیوپی شایع ترین مشکل بینایی در کودکان است. اگرچه به ندرت، اما این امکان وجود دارد که هر دو چشم تحت تاثیر آمبلیوپی قرار بگیرند.
آمبلیوپی (چشم تنبل) زمانی اتفاق می افتد که مشکلی در روند رشد چشم کودک باعث تاری دید در یک چشم او شود. مغز به تدریج سیگنال های چشم ضعیف تر را نادیده می گیرد و در نتیجه، ممکن است آن چشم از حالت همراستا خارج شود.
تشخیص و درمان زودهنگام آمبلیوپی بسیار مهم است. در غیر این صورت، کودکی که دچار آمبلیوپی است، بینایی طبیعی و سالم نخواهد داشت.
مطالعه بیشتر: بیماری های چشمی شایع در کودکان: آنچه که هر والدینی باید بداند
تنبلی چشم چیست؟
آمبلیوپی (چشم تنبل) یک مشکل چشمی است که بر توانایی دیدن واضح با هر دو چشم تأثیر می گذارد. این مشکل معمولا در دوران نوزادی یا خردسالی کودک ایجاد می شود و در صورت عدم درمان، می تواند به مرور زمان بدتر شود.
اگر کودکی دچار آمبلیوپی (چشم تنبل) باشد، یکی از چشمان او دید تار و دیگری دید واضحی دارد. مغز او کم کم چشم ضعیف تر را نادیده می گیرد و فقط از چشم قوی تر برای دیدن استفاده می کند. با تکیه بیشتر مغز بر روی چشم قوی تر، دید چشم ضعیف تر به مرور زمان بدتر می شود. آمبلیوپی، که به تنبلی چشم نیز معروف است، یک اختلال بینایی جدی است که در صورت عدم درمان توسط چشم پزشک می تواند منجر به عواقب جبران ناپذیری شود.
آمبلیوپی چقدر شایع و علایم آن چیست؟
آمبلیوپی مهمترین دلیل از دست دادن بینایی در کودکان محسوب می‌شود. این عارضه حدود ۵ درصد از کودکان زیر ۱۵ سال را تحت تاثیر قرار می دهد.
تشخیص تنبلی چشم در کودکان همیشه ساده نیست. بیشتر کودکان تا زمانی که اپتومتریست آن ها را معاینه نکند، تشخیص داده نمی شود. اگر متوجه علائم آمبلیوپی در کودک خود شدید، احتمالاً تغییراتی را در نحوه تعامل آن ها با اشیا و فضای اطراف خود مشاهده خواهید کرد. کودک مبتلا به آمبلیوپی ممکن است:
- با اجسام برخورد می کنند (به خصوص در یک طرف بدنشان).
- به یک طرف بدنشان بیشتر تکیه می دهند.
- یک چشم خود را می بندند یا زیاد پلک می زنند.
- به طور مداوم سر خود را به یک طرف کج می کنند.
- استرابیسم (انحراف بینایی) دارند
- افتادگی پلک دارند.
آمبلیوپی چه شکلی است؟
اگر فرزند شما آمبلیوپی داشته باشد، ممکن است از نظر فیزیکی هیچ چیز متفاوتی در چشمان او مشاهده نکنید. ممکن است چشم ضعیف‌تر آنها با چشم قوی‌تر هماهنگ نباشد – ممکن است کج به نظر برسد یا به سمتی حرکت کند که با جهت نگاه کردنشان مطابقت ندارد.
علت آمبلیوپی (تنبلی چشم) چیست؟
آمبلیوپی زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی باعث ایجاد اختلاف بین دو چشم کودک شما و نحوه تمرکز آنها روی اشیایی که نگاه می‌کنند، شود. شایع‌ترین علل آمبلیوپی، سایر مشکلات بینایی یا مشکلات ساختاری در چشم آنها، از جمله موارد زیر است:
۱- عیوب انکساری
اختلال انکساری وضعیتی است که به دلیل شکل طبیعی چشم‌ها یا توانایی آنها در تمرکز ایجاد می‌شود و باعث تاری دید می‌گردد. اگر اختلال انکساری کودک شما به موقع درمان نشود، ممکن است دچار آمبلیوپی (تنبلی چشم) شود. اختلالات انکساری در کودکان که منجر به آمبلیوپی می‌شوند عبارتند از:
- نزدیک بینی
- دوربینی
- آستیگماتیسم
۲- استرابیسم
انحراف چشم (چشم‌های ضربدری) به عدم هم‌راستایی و حرکت غیرطبیعی چشم‌ها گفته می‌شود که می‌تواند باعث دوبینی، تاری دید و ضعف دید عمقی شود. اگر یکی از چشمان کودک شما بدون مطابقت با دیگری حرکت کند، مغز او ممکن است روی یکی از چشم‌ها بیشتر از دیگری تکیه کند.
۳- شرایط ساختاری چشم
هر شرایطی که عملکرد چشم کودک شما را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند منجر به تاری دید و آمبلیوپی شود، از جمله:
- افتادگی پلک مشهود به خصوص اگر پلک به حدی افتاده باشد که بخشی از میدان دید کودک را بپوشاند.
- آب مروارید یا کدر شدن عدسی چشم.
- مشکلات قرنیه آن ها (قسمت شفاف جلوی چشم شما).
عوامل خطر آمبلیوپی (تنبلی چشم)
هر کودکی ممکن است دچار آمبلیوپی شود. موارد زیر خطر ابتلا به تنبلی چشم (آمبلیوپی) در کودکان را افزایش می‌دهد:
- سابقه خانوادگی بیماری‌های چشم
- تاخیر در رشد
- تولد زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری).
- وزن کم هنگام تولد (متولد شدن با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم).
عوارض آمبلیوپی چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر آمبلیوپی بدون درمان رها شود، می‌تواند بینایی کودک شما را به طور دائم مختل کند. درمان زودهنگام آمبلیوپی کلید حفظ بینایی طبیعی کودک شما است.
یک اپتومتریست یا چشم پزشک، آمبلیوپی را تشخیص می‌دهد. پزشکان در معاینات دوره‌ای، همه کودکان را از نظر آمبلیوپی غربالگری می‌کنند. آن ها برای بررسی چشم‌های فرزندتان (از جمله داخل آنها) معاینه چشم انجام می‌دهند. پزشک میزان قدرت بینایی فرزند شما را آزمایش می‌کند. همچنین به دنبال هر چیزی می‌گردند که بر توانایی کارکرد درست چشم‌های فرزندتان تأثیر بگذارد.
تشخیص تنبلی چشم (آمبلیوپی) توسط پزشک اغلب قبل از اینکه در خانه علائمی را مشاهده کنید، اتفاق می‌افتد. اکثر کودکانی که به آمبلیوپی مبتلا می‌شوند، خیلی کم‌سن هستند که بتوانند در مورد بدتر شدن یا تغییر بینایی خود صحبت کنند. در صورتی که متوجه تغییر در نحوه نگاه داشتن سر یا تعامل فرزندتان با اشیاء اطراف شده‌اید، به پزشک یا متخصص چشم‌پزشک خود اطلاع دهید.
روش‌های درمان تنبلی چشم (آمبلیوپی) چیست؟
پزشک کودک شما با مجبور کردن مغز او به استفاده از چشم ضعیف‌تر برای دیدن، درمان را انجام می‌دهد. این روش باعث ترمیم و تقویت ارتباط بین مغز کودک و هر دو چشم او می‌شود و آمبلیوپی را اصلاح می‌کند.
رایج ترین درمان های آمبلیوپی عبارتند از:
- استفاده از چشم‌پوش: این تصور اشتباهی است که کودکان برای اصلاح آمبلیوپی، چشمی که مشکل دارد را با چشم‌پوش می‌بندند تا بهبود پیدا کند. در واقع، برعکس است. کودک شما باید به مدت حداقل چند ساعت در روز، چشمی را که دید بهتری دارد با چشم‌پوش بپوشاند. کاهش دید چشم غالب، مغز کودک را وادار به اتکا به تصاویر دریافتی از چشم ضعیف‌تر برای دیدن می‌کند. این امر در نهایت به تقویت بینایی چشم ضعیف‌تر کمک می‌کند.
- عینک: استفاده از عینک می‌تواند خطاهای انکساری را که باعث آمبلیوپی می‌شوند، اصلاح کند. هنگامی که دید کودک شما بهبود یابد، مغز او ممکن است دوباره از هر دو چشم برای دیدن استفاده کند. ممکن است کودک شما همزمان به عینک و سایر درمان‌ها نیاز داشته باشد.
- قطره‌های چشمی دارویی: متخصص مراقبت از چشم شما ممکن است قطره‌های چشمی دارویی (معمولا آتروپین) را در چشم قوی فرزندتان بریزد. این قطره های چشمی به طور موقت دید چشم را برای چند ساعت تار می کنند. این کار مغز را تحریک می کند تا از چشم ضعیف تر هم برای دیدن استفاده کند. قطره های چشمی عوارض جانبی کمی دارند و به طور دائمی به بینایی چشم کودکتان آسیبی نمی رسانند.
- جراحی آمبلیوپی (تنبلی چشم): به ندرت نیاز به جراحی برای اصلاح آمبلیوپی وجود دارد. در صورت عدم رفع مشکل آب مروارید یا سایر نواقص ساختاری چشم کودک با روش های غیرجراحی، انجام عمل جراحی ضروری خواهد بود. چشم پزشک به شما خواهد گفت که کودک شما به چه نوع جراحی نیاز دارد. اگر علاقه مند بودید تا در مورد انواع جراحی های چشم اطلاعات بیشتر کسب کنید، پیشنهاد می کنیم مقاله انواع جراحی چشم چیست و دلایل نیاز به آنها را مطالعه کنید.
بسیاری از کودکان برای حداقل چند ماه به درمان تنبلی چشم (آمبلیوپی) نیاز دارند. مهم نیست فرزند شما به چه درمانی نیاز دارد، حتما او را تشویق کنید تا به مدت زمانی که چشم پزشک توصیه می کند، درمان را ادامه دهد.
برای کودکان، عادت کردن به تغییرات در چشم و بینایی شان می تواند سخت باشد، به خصوص زمانی که به درمان آمبلیوپی نیاز داشته باشند. به فرزندتان یادآوری کنید که چرا پوشیدن چشم‌پوش، استفاده از عینک یا قطره‌های چشمی مهم است. او را برای ادامه‌ی درمان تشویق کنید و به او انگیزه دهید تا از چشم ضعیف‌ترش به اندازه‌ی کافی استفاده کند. اشکالی ندارد که شما یا کودکتان گاهی دلسرد شوید. مهم این است که برای بهبود بینایی او با هم تلاش کنید.
مطالعه بیشتر: طلایی ترین نکات خرید عینک برای کودکان
سوالات متداول
در ادامه به بررسی مهمترین و پر تکرارترین سوالاتی که در خصوص تنبلی چشم والدین کودکان مبتلا به این عارضه مطرح شده است را پس از مشورت با اپتومتریست های مجموعه آرمانی ویژن جمع آوری کرده ایم؛
۱- آیا می توان آمبلیوپی را با ورزش چشم برطرف کرد؟
هیچ مدرکی مبنی بر اینکه ورزش های چشمی می توانند آمبلیوپی را درمان یا رفع کنند وجود ندارد. چشم پزشک ممکن است به کودکتان پیشنهاد دهد که کارهای خاصی (مانند بازی یا حل پازل) را در حالی که از چشم‌پوش استفاده می کند یا از قطره های دارویی استفاده می کند، انجام دهد. این فعالیت ها به تقویت ارتباط بین مغز و چشم ضعیف تر کمک می کند. تمرینات یا حرکات چشم خاصی وجود ندارد که بتواند آمبلیوپی را اصلاح کند.
۲- آیا با افزایش سن تنبلی چشم بدتر می شود؟
آمبلیوپی قابل درمان است، اما اگر در سنین پایین درمان نشود، می تواند باعث مشکلات بینایی دائمی شود. درمان آمبلیوپی در نوجوانان و بزرگسالان امکان پذیر است، اما مدت زمان بیشتری طول می کشد و معمولا کمتر موثر است.
۳- آیا می توان از ابتلای کودک به آمبلیوپی جلوگیری کرد؟
در حالی که پیشگیری از آمبلیوپی و دیگر مشکلات بینایی که زمینه‌ساز آن هستند همیشه امکان‌پذیر نیست، اقدامات پیشگیرانه‌ای وجود دارد که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها انجام داد.
۴- اگر فرزندم آمبلیوپی داشته باشد چه انتظاری می توانم داشته باشم؟
آمبلیوپی (تنبلی چشم) در صورت تشخیص زودهنگام، به خوبی قابل درمان است. کودکانی که درمان آمبلیوپی را در سنین پایین شروع می کنند، به احتمال زیاد بینایی بهتری پیدا کرده و عوارض بلندمدت کمتری خواهند داشت. چشم پزشک درمان‌هایی را پیشنهاد می‌کند که تا حد امکان بینایی فرزندتان را بهبود بخشد. ممکن است کودک شما برای تمام عمر به لنزهای اصلاح دید مانند عینک یا لنزهای تماسی نیاز داشته باشد.
۵- آیا کودک من می‌تواند بدون نیاز به درمان خاصی از آمبلیوپی بهبود یابد و این مشکل خود به خود برطرف شود؟
خیر، تنبلی چشم به خودی خود برطرف نمی شود و کودکان نمی توانند از آن خلاص شوند. در صورت عدم درمان، تنبلی چشم می تواند باعث مشکلات دائمی بینایی، از جمله نابینایی در چشم آسیب دیده شود.
۶- هر چند وقت یکبار باید چشم کودک را معاینه کرد؟
با معاینه منظم چشم و بینایی فرزندتان، متخصص چشم می تواند مشکلات را به سرعت تشخیص دهد. یک متخصص چشم اطفال باید چشم‌های فرزندتان را در هر نوبت ویزیت سلامت کودک تا زمانی که به سن مدرسه رفتن می‌رسد، و سپس هر یک تا دو سال یکبار معاینه کند.
۷- چه زمانی باید به چشم پزشک خود مراجعه کرد؟
به محض اینکه متوجه تغییراتی در رفتار فرزندتان شدید، به خصوص اگر به نظر می‌رسد که نمی‌تواند به خوبی ببیند یا اصلاً نمی‌تواند ببیند، به یک چشم پزشک مراجعه کنید. اگر فرزندتان شروع به ترجیح دادن یک سمت بدنش بیشتر از سمت دیگر کرد یا اگر در هنگام حرکت به نظر می‌رسد که اعتماد به نفس کمتری دارد با پزشک صحبت کنید.
۸- چه سوالاتی باید از چشم پزشک بپرسید؟
- چه چیزی باعث آمبلیوپی می شود؟
- فرزند شما به چه درمان هایی نیاز خواهد داشت؟
- چه مدت کودک شما به درمان آمبلیوپی نیاز خواهد داشت؟
- آیا آن ها نیاز به جراحی خواهند داشت؟
- آیا می‌توان راه‌هایی را برای تشویق فرزند به درمانش پیشنهاد کنید؟
و در آخر….
آمبلیوپی یک مشکل شایع است که بینایی کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. اگرچه برخی افراد آن را تنبلی چشم می نامند، اما هیچ گونه تنبلی در آن وجود ندارد. به خاطر داشته باشید: آمبلیوپی یک وضعیت پزشکی است که قابل پیشگیری نیست و هیچ تنبلی در کودک یا چشمان او وجود ندارد.
بهترین راه برای تشخیص زودهنگام آمبلیوپی، انجام معاینات منظم چشم است. در طول معاینات بهداشتی کودک، از پزشک خود درباره معاینه چشم او سوال کنید. پزشک یا اپتومتریست، درمان هایی را برای اصلاح آمبلیوپی و بازیابی تا حد امکان بینایی کودک شما پیشنهاد می کند.
