انحراف چشم چقدر قابل قبول است و چه زمانی باعث نگرانی می شود؟ در این پست وبلاگ، دنیای شگفت انگیز حرکت چشم را بررسی خواهیم کرد و به این سوال پاسخ خواهیم داد که چقدر انحراف بیش از حد است.
در این مقاله، به بررسی مسأله انحراف چشم و حد مجاز آن خواهیم پرداخت و توضیح خواهیم داد که در چه زمانی انحراف چشم می‌تواند نگران کننده باشد. همچنین، دنیای پیچیده و شگفت‌انگیز حرکت چشم‌ها را مورد مطالعه قرار خواهیم داد و به این سوال پاسخ خواهیم داد که چه میزان انحراف چشم قابل قبول است.
حرکت طبیعی چشم
در شرایط معمولی، چشم‌ها به‌طور هماهنگ و متقارن حرکت می‌کنند. هنگامی که در حال تعامل با دیگران یا محیط اطراف خود هستیم، چشم‌ها به‌طور طبیعی به نقاط مختلف توجه جلب می‌کنند. حرکت طبیعی چشم شامل ترکیبی از موارد زیر می‌باشد:
- حرکات سریع (پرش‌های سریع بین نقاط تمرکز)،
- پیگیری‌ها (دنبال کردن هموار اشیاء در حال حرکت)،
- و تمرکز‌ها (توقف بر روی نقاط خاص).
انحراف چشم چیست؟
انحراف چشم به هر نوع عدم هماهنگی یا عدم تقارن قابل توجه در حرکت چشم‌ها اطلاق می‌شود. این وضعیت ممکن است به صورت حرکت غیرهمزمان یک چشم نسبت به دیگری، نگاه سرگردان یا حرکات غیرارادی چشم که منجر به اختلال در هماهنگی طبیعی می‌شود، نمایان گردد. انحراف چشم می‌تواند به صورت جزئی یا واضح بروز کند و به‌طور متناوب یا دائمی مشاهده شود.
علائم انحراف چشم
علائم انحراف چشم شامل موارد زیر است:
- دوبینی
- بستن یا پوشاندن یک چشم هنگام نگاه کردن به چیزی که نزدیک است.
- کج کردن یا چرخاندن سر
- سردرد
- مشکل در خواندن
- فشار چشم
- بستن یک چشم هنگام نگاه کردن به اشیاء دور یا در نور شدید
چشم‌های انحرافی و شدت انحراف
انحراف‌ها بر اساس شدت انحراف یا زاویه یا دیوپترهای منشوری دسته‌بندی می‌شوند. سیستم بینایی انسان بسیار پیشرفته است. حتی اگر دو چشم کاملاً هم‌راستا نباشند و تصاویر مختلفی از محیط به هر کدام از چشم‌ها ارسال شود، مغز توانایی ترکیب این تصاویر را دارد و آن‌ها را به‌عنوان یک تصویر واحد درک می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که فرد احساس نکند که دو تصویر مجزا را می‌بیند، بلکه تصویری واحد و هماهنگ را مشاهده کند، حتی در شرایطی که چشم‌ها به طور کامل هم‌راستا نباشند.
مشکل بینایی زمانی رخ می‌دهد که یکی از چشم‌ها به قدری از خط دید معمولی منحرف شود که تصاویر ارسالی از دو چشم دیگر نتوانند به طور طبیعی و هماهنگ روی شبکیه‌ها تصویر شوند. در این صورت، تصویرهای دو چشم با هم ترکیب نمی‌شوند و فرد ممکن است دچار دوگانه‌بینی (دوبینی) شود، یعنی دو تصویر جداگانه را مشاهده کند به جای یک تصویر واحد.
اما وقتی چشم‌ها به درستی هم‌راستا باشند و تصاویر به‌طور دقیق روی نقاط مربوطه شبکیه‌ها ارسال شوند، بینایی به صورت راحت و یکپارچه خواهد بود و فرد قادر خواهد بود عمق اجسام را به خوبی تشخیص دهد (این را “استریوپسیس” یا ادراک عمق می‌نامند). این فرآیند به فرد این امکان را می‌دهد که عمق و موقعیت اجسام را در فضای سه‌بعدی درست درک کند.
در واقع، وقتی زاویه‌ی انحراف (angle of declination) بین تصاویر چشم‌ها خیلی زیاد باشد، مغز نمی‌تواند هر دو تصویر را به‌طور همزمان پردازش کند. به همین دلیل، یکی از تصاویر (چشم‌ها) ممکن است سرکوب شود و مغز فقط یکی از تصاویر را دریافت می‌کند، که این فرآیند باعث می‌شود که مغز به جای دیدن دو تصویر مختلف، فقط یک تصویر واحد ببیند.
وقتی که یک چشم در مراحل رشد (بین ۳ تا ۸ سالگی) سرکوب می‌شود، معمولاً این می‌تواند منجر به تنبل شدن چشم (آمبلیوپی) در همان چشم شود. این به این معنی است که چشم سرکوب‌شده نمی‌تواند به درستی تکامل یابد و دید آن کاهش می‌یابد. در این سنین، انحرافات چشم (مثل آستیگماتیسم یا نزدیک‌بینی) که به‌طور طبیعی وجود دارند، ممکن است به نظر نرسند یا چندان مشهود نباشند، زیرا مغز هنوز در حال تطبیق و توسعه است. به‌طور کلی، انحرافات کوچک در این سنین می‌توانند طبیعی و قابل قبول باشند، ولی اگر انحرافات بزرگتر یا غیرمعمول باشند، می‌تواند نیاز به توجه داشته باشد.
عوامل خطر برای انحراف چشم
عوامل خطر دیگری که می‌توانند باعث بروز انحراف چشم شوند عبارتند از:
- عیوب انکساری اصلاح نشده
- دید ضعیف در یک چشم.
- فلج مغزی.
- سندرم داون می‌تواند با انحراف چشم همراه باشد. طبق آمار، ۲۰ تا ۶۰ درصد افراد مبتلا به سندرم داون به انحراف چشم نیز دچار می‌شوند.
- هیدروسفالی (بیماری که شما با آن متولد می شوید و منجر به تجمع مایع در مغز می شود).
- تومورهای مغزی
- سکته مغزی، عامل اصلی بروز استرابیسم در بزرگسالان است.
- آسیب به سر می‌تواند به مغز، اعصاب و عضلات چشم آسیب برساند و در نتیجه باعث اختلال در حرکت چشم‌ها شود.
- مشکلات عصبی
- بیماری گریوز
چگونه انحراف چشم تشخیص داده می‌شود؟
هر کودکی که بالاتر از ۴ ماه سن داشته باشد و به نظر برسد که دچار انحراف چشم است، باید یک معاینه کامل چشم توسط یک چشم‌پزشک کودک انجام دهد، با تمرکز بیشتر بر نحوه تمرکز و حرکت چشم‌های او. این بررسی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تاریخچه پزشکی (برای تعیین علائم، تاریخچه خانوادگی، مشکلات سلامتی عمومی، داروهای مصرفی و علل احتمالی دیگر علائم).
- آزمایش توانایی دیداری (خواندن حروف از یک جدول چشم یا بررسی رفتار دیداری کودکان کوچک).
- سنجش انکسار (بررسی چشم‌ها با یک سری لنزهای اصلاحی برای اندازه‌گیری نحوه تمرکز نور). کودکان نیاز به توانایی بیان کلامی ندارند تا در هنگام آزمایش عینک بازخورد بدهند.
- آزمایش‌های هم‌راستایی و تمرکز.
- معاینه بعد از گشاد کردن مردمک‌ها (برای تعیین سلامت ساختارهای داخلی چشم).
عوامل دیگری که در تعیین علت و درمان انحراف چشم باید مدنظر قرار گیرند عبارتند از:
- آیا مشکل به طور ناگهانی یا به تدریج بروز کرده است؟
- آیا این مشکل در ۶ ماه اول زندگی وجود داشته یا بعداً ایجاد شده است؟
- آیا همیشه یک چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا بین چشم‌ها تغییر می‌کند؟
- آیا تاریخچه خانوادگی از استرابیسم وجود دارد؟
چک کردن انحراف چشم به صورت DIY
برای شناسایی انحرافات چشم در درجات شدیدتر، چند روش خودآزمایی وجود دارد. یکی از این روش‌ها، استفاده از تست پوشاندن و آشکار کردن چشم (Cover-Uncover Test) است که می‌تواند انحرافات چشم را شناسایی کند. روش انجام این تست به شرح زیر است:
- یک پوشاننده (occluder) پیدا کنید که به شکل راکت کوچک باشد (مثلاً یک قاشق چوبی).
- شخص تست‌کننده باید روی شیئی متمرکز شود که بیش از ۶ متر از او فاصله دارد (مثلاً دستگیره در).
- تست را با پوشاندن یک چشم (با پوشاننده) شروع کنید و دقیقاً به چشم بدون پوشش نگاه کنید تا ببینید آیا انحرافی وجود دارد یا خیر.
- حالا چشم دوم را بپوشانید و دوباره دقیقاً به چشم بدون پوشش نگاه کنید تا انحرافی وجود داشته باشد یا نه.
- این مراحل را چند بار تکرار کنید تا از نتیجه مطمئن شوید.
- اگر هیچ انحرافی مشاهده نشد، تست منفی است و انحراف واضحی وجود ندارد.
- اگر چشم به سمت داخل (نازالی) منحرف شد، انحراف EXO است؛ و اگر چشم به سمت بیرون (تمپورالی) منحرف شد، انحراف ESO است.
- همین تست را می‌توان در فاصله نزدیک هم انجام داد، برای هدف، چیزی کوچک (مثل نوک مداد) را انتخاب کنید.
در صورتی که شک و تردید یا انحرافات بزرگتر وجود داشت، توصیه می‌شود که به یک چشم پزشک مراجعه کنید تا تست‌های دقیق‌تر و کامل‌تری انجام شود.
مدیریت و درمان انحراف چشم
انحراف چشم به روش‌های مختلفی درمان می‌شود. چشم پزشک شما بهترین گزینه‌های درمانی را با توجه به وضعیت خاص شما بررسی و پیشنهاد خواهد کرد. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- عینک طبی یا لنزهای تماسی: اگر خطای دید اصلاح نشده‌ای دارید، استفاده از لنزهای تماسی می‌تواند به چشمان شما کمک کند که صاف بمانند، زیرا چشم‌ها برای تمرکز نیاز به تلاش کمتری دارند.
- لنزهای منشوری: لنزهای ویژه‌ای که می‌توانند نور وارد شده به چشم را خم کنند تا دوبینی را کاهش دهند.
- تمرینات چشمی: ممکن است برای برخی از انواع انحراف چشم مؤثر باشد، به ویژه در موارد “نارسایی همگرایی” (نوعی از اگزوتروپی).
- داروها: قطره‌های چشمی، پمادها یا تزریق بوتولیوم توکسین نوع A می‌توانند عضلات چشمی فعال بیش از حد را ضعیف کنند. این درمان‌ها ممکن است همراه با جراحی یا به جای آن بسته به وضعیت شما استفاده شوند.
- پچینگ (بستن چشم): اگر فردی همزمان با آمبلیوپی (که به آن “چشم تنبل” هم گفته می‌شود) انحراف چشم (مثل “استرابیسماس” یا “چشم‌های کج”) داشته باشد، درمان آمبلیوپی ممکن است با بهبود وضعیت انحراف چشم نیز تسهیل شود.
- جراحی انحراف چشم: جراحی باعث تغییر طول یا موقعیت عضلات چشم می‌شود تا چشم‌ها به طور صحیح تنظیم شوند. این جراحی تحت بیهوشی عمومی و با بخیه‌های قابل جذب انجام می‌شود. گاهی اوقات، به بزرگسالان جراحی انحراف چشم پیشنهاد می‌شود، جایی که موقعیت عضلات چشم پس از جراحی تنظیم می‌شود.
برای اطمینان از اثربخشی درمان و پیگیری روند بهبودی، ضروری است که به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید. در این ملاقات‌ها، پزشک شما وضعیت سلامتتان را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، تغییرات لازم را در برنامه درمانی اعمال می‌کند.
